دالان غذایی هند-خاورمیانه

مقدمه

سیر شتابان تحولات در نظام بین‌الملل، سبب تسریع در شکل‌گیری نظم یک-چند قطبی و پیچیده‌تر شدن روابط میان دولت‌-ملت‌های جهان شده است. تحولاتی همچون حمله نظامی امریکا به افغانستان (2001) و عراق (2003)، بحران مالی سال 2008 و ظهور قدرت‌های نوظهوری همچون چین و روسیه سبب افول نظام «تک قطبی» و خلق نظم یک-چند قطبی سیال شد. در این نظم «در حال گذار» بسیاری از متفکران حوزه روابط بین‌الملل سخن از عبور اقتصاد چین از آمریکا تا پایان سال 2030 و تغییر در نظم ژئوپلیتیکی و ژئواکنومی می‌گویند. تاریخ «ظهور و سقوط قدرت‌های بزرگ» نشان می‌دهد که در بزنگاه انتقال قدرت، ابر قدرت در حال افول با توسل به سیاست‌هایی همچون تغییر ائتلاف‌ها، ایجاد بلوک بندی جدید، محاصره اقتصادی، جنگ نظامی و انزواء دیپلماتیک به دنبال «حفظ وضع موجود» و مقابله با قدرت نوظهور هستند. برهمین اساس ایالات متحده آمریکا قصد دارد تا با حضور فعال در معماری ائتلاف‌ها و اتحادهای جدید در مناطق مختلف جهان، بویژه در حوزه ایندو-پاسفیک به بازتعریف استراتژی و منافع خود برای صف آرایی در برابر جمهوری خلق چین بپردازد. علاوه بر این در «نظم شبکه‌ای» قدرت‌های نوظهور سعی می‌کنند تا ضمن حفظ وضعیت رقابت با همکاری با سایر بازیگران بپردازد. قدرت‌های ترانزیتی منطقه منا یعنی اسرائیل و امارات به همراه هند به دنبال ایجاد زنجیره غذایی پایدار هستند که می‌تواند ضمن ایجاد نفع اقتصادی برای ایشان، جایگاه آنها را در نظم آینده جهانی تقویت کند. رونمایی از کریدور امنیت غذایی « I2U2» میان هند، امارات عربی متحده و اسرائیل با حضور آمریکا در ژوئیه 2022، بازتابی از سیاست جدید دولت‌های منطقه برای افزایش وزن ژئوپیلیتیکی این کشور در حوزه جنوب آسیا و خاورمیانه است. در ادامه این یادداشت ضمن اشاره به مقدمات نظری موضوع «امنیت غذایی» و به بررسی کریدور « I2U2» بپردازیم.

چارچوب نظری

با فروپاشی شوروی در سال‌های پایانی قرن بیستم، مطالعات امنیت در روابط بین‌الملل دچار تغییرات شگرفی شد. تا پیش از این دولت‌ها و کرسی‌های دانشگاهی بیشتر بر روی مسائل امنیتی سخت همچون رقابت وانشگتن و مسکو در قالب «جنگ سرد» متمرکز بودند؛ اما پس از ظهور نظم تک قطبی و از بین رفتن «نظم دو قطبی» مطالعات روابط بین الملل بویژه در حوزه «امنیت» سمت و سوی جدیدی پیدا کرد. «مکتب کپنهاگ» یکی از شاخه‌های علمی جدید و پر طرفدار در حوزه مطالعات امنیت بود توسط باری بوزان و همکاران‌اش با هدف خارج کردن مطالعت امنیتی از حلقه تنگ تحلیل‌های «نظامی» و «سخت» ایجاد شد. بوزان سعی داشت بر این نکته تاکید کند که دیگر «دولت‌ها» بازیگر بلامنازع صحنه بین‌المللی نیستند بلکه برای نیل به تحلیل‌های امنیتی باید گامی فراتر رفته و به مسائلی همچون تروریسم، مهاجرت، محیط زیست و رفاه اقتصادی نیز توجه کنند.

«تضمین توانایی گذراندن زندگی از طریق قادر ساختن فرد به تحرک فیزیکی برای کار یا استراحت» ساده‌ترین تعریف برای مفهوم «امنیت غذایی» است. در نظم اقتصادی نئولیبرال، کشورها برای پیوستن به شبکه اقتصاد جهانی و افزایش سهم خود از این بازار نیازمند افزایش بهره‌وری و تولید ناخالص داخلی خود هستند. پایه اول برای رسیدن به این هدف، نیروی انسانی سالم و کارآمد است. اگر «امنیت غذایی» نیروی کار به شکل فیزیکی یا روانی در وضعیت با ثبات نباشد، آنگاه دولت با بخش خصوصی با چالشی جدی برای افزایش کیفیت و بهره‌وری خود مواجه خواهد شد. با تضعیف «امنیت غذایی» سایر وجوه امنیت نیز با چالش موجه خواهد شد. تامین «امنیت غذایی» بیش از آنکه وابسته به اقدامات سلبی و مقابله با تهدیداتی همچون جنگ یا تروریسم باشد، مستلزم سیاست‌گذاری و اقدامات ایجابی با هدف تامین مواد غذایی مورد نیاز مردم است. دو چالش عمده در مسیر تامین «امنیت غذایی» وجود دارد. نخست کشورهایی که با وجود پتانسیل بالا اما به دلیل عدم بهره‌مندی همزمان از جمعیت، اطلاعات و نظام ارزیابی، روند قانون گذاری و پساسخگویی و دومین چالش اتصال و پیوستگی میان تامین «حق غذا» یا سایر اشکال حقوق بشر مانند حق دسترسی به آب، بهداشت، تحصیل و سطح زندگی است. هرگونه تلاش برای مدیریت ای چالش‌ها می‌تواند به ارتقاء سطح «امنیت غذایی» در ماطق یا کشورهای آسیب پذیر منجر شود.

کریدور امنیت غذایی

4 ژوئیه 2022 در اجلاس «I2U2» نخستین گردهمایی کشورهای هند، اسرائیل، امارات عربی متحده و آمریکا برای ایجاد کریدور غذایی برگزار شد. پس از امضاء پیمان «صلح ابراهیم» و عادی‌سازی روابط امارات و اسرائیل در سپتامبر 2020، همکاری سه‌جانبه میان امارات، اسرائیل و هند شکل گرفت. با انکه امریکا از طریق قالب «I2U2» در این طرح حضور دارد اما اساس شکل‌گیری این کریدور استراتژیک به صورت طبیعی در بین این سه کشور از طریق بخش خصوصی و سرمایه گذاری مشترک وجود دارد. برای آمریکا اتصال تجاری از سواحل دریای عرب هند تا سواحل مدیترانه‌ای اسرائیل با حضور امارات به عنوان قطب ترانزیت منطقه، سبب ایجاد وزن ژئوپلیتیکی در برابر گسترش حضور تجاری چین در سراسر منطقه ایندو-پاسفیک می‌شود.

در این اجلاس چهار کشور درباره سرمایه گذاری مشترک در حوزه غذا، آب، انرژی، حمل و نقل، بهداشت و فضا به بحث و تبادل نظر صورت گرفت. سرمایه گذاری‌های مشترک بین «امارات-هند» و همچنین «هند-اسرائیل» در طول 5 الی 10 سال گذشته انجام شده است. ابتکار کلیدی « I2U2» سرمایه گذاری 2 میلیارد دلاری امارات عربی متحده در ساخت پارک‌های غذایی هند است که از فناوری‌های هوشمنددر حوزه کشاورزی، فناوری پاک و انرژی‌های تجدیدپذیر اسرائیل و آمریکا استفاده می‌کند تا بازده محصولات خود را به حداکثر برساند.

مایکل تانچوم[1] در مطلبی برای «موسسه خاورمیانه» به بررسی این کریدور امنیت غذایی پرداخته است. در نظر وی کریدور غذایی هند-خاورمیانه از تعامل بین نیاز استراتژیک کشورهای عربی خلیج‌فارس برای تضمین امنیت غذایی خود و الزام استراتژیک هند برای افزایش ارزش تولید مواد غذایی نشات می‌گیرد. از نظر محتوای کالری، هند دومین تولیدکننده بزرگ مواد غذایی در جهان است، اما بر اساس ارزش کل تولید کشاورزی در رتبه چهارم قرار می‌گیرد. این نشان می‌دهد که هند کمتر از 10 درصد از تولید کشاورزی خود را فرآوری می‌کند. توسعه بخش فرآوری مواد غذایی برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر و همچنین توسعه لجستیکی که بتواند از تلفات توزیع جلوگیری کند، از اولویت‌های استراتژیک دهلی نو محسوب می‌شود.

در فوریه 2022، امارت یک توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع با هند امضا کرد که بر اساس آن تعرفه حدود 90 درصد از محصولات تجاری دوجانبه حذف می‌شود. در ماه می 2022 نیز توافقنامه تجارت آزاد مشابهی بین امارات و اسرائیل امضا شد که بر اساس آن تعرفه حدود 96 درصد از کالاهای مبادله شده حذف خواهند شد. از زمان توافق ابراهیم، تجارت دوجانبه امارت و اسرائیل از 2.45 میلیارد دلار فراتر رفته است و حجم تجارت دوجانبه آنها در سه ماهه اول 2022 بیش از یک میلیارد دلار بوده است. پیش‌بینی می‌شود که این توافق طی پنج سال آینده تجارت بین امارات و اسرائیل را تا 10 میلیارد دلار افزایش دهد. همچنین در ماه گذشته میلادی مدیریت بندر حیفا اسرائیل به کنسرسیومی هندی واگذار شد. مجموع این اعداد و آمارها نشان دهنده پیوند و برنامه سه کشور برای تبدیل شدن به مرکز انتقال مواد غذایی در منطقه است.

سرمایه‌گذاری امارات در هند

امارات در سال 2019، هند را در یک پروژه عظیم 7 میلیارد دلاری برای ایجاد یک کریدور غذایی امارات-هند جهت اطمینان از امنیت غذایی امارات و سایر کشورهای خاورمیانه شریک کرد. تقریبا 70 درصد از این بودجه برای سرمایه‌گذاری در پارک‌های بزرگ مواد غذایی در شهرهای مختلف هند اختصاص داده شد. به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری 2 میلیارد دلاری امارات در پارک‌های غذایی اعلام شده در بیانیه مشترک 2022، نیز به عنوان بخشی از ابتکار عمل سال 2019 باشد.

در سال 2019 اتاق بازرگانی دبی اقداماتی را برای هماهنگی نهادهای اماراتی و هندی در ایجاد زیرساخت­های لجستیکی مربوط به کریدور مواد غذایی آغاز کرد. در ژانویه 2021، شرکت دی پی ورلد [2]مستقر در دبی برای فعال‌سازی کریدور غذایی، ساخت 93000 متر مربع انبار سرپوشیده، انبارهای با دمای کنترل شده و پیشرفته‌ترین امکانات حمل‌ونقل محموله­ای در منطقه آزاد تجاری در فاصله 3 مایلی از بندر جواهر لعل نهرو را آغاز کرد. در سال 2020 نیز گروه شرف[3] مستقر در دبی و گروه لولو[4] مستقر در ابوظبی نیز در ایجاد کریدور مواد غذایی مشارکت داشتند. با چشم‌انداز سه برابر شدن تجارت مواد غذایی بین امارات و هند تا سال 2025، این کریدور به دنبال اتصال مزارع هند از طریق زنجیره ارزش تولید مواد غذایی به بنادر امارات است.

تکنولوژی اسرائیلی در سرزمین آفتاب

بین سال‌های 2012 و 2015، اسرائیل 29 مرکز کشاورزی ممتاز در سراسر هند برای انتقال سریع فناوری و بهترین شیوه‌های بهره‌برداری تأسیس کرد. در سال 2019، حدود 150000 کشاورز هندی در این مراکز آموزش دیدند. علاوه بر طرح‌های توسعه دولتی، شرکت‌های کشاورزی اسرائیل نقش متحول کننده­ای در بخش کشاورزی و مدیریت آب هند داشته‌اند. شرکت حفاظت از محصولات کشاورزی اسرائیل یکی از شرکت‌های برتر هند در این صنعت است که یک کارخانه فرمولاسیون در گجرات و یک مرکز تحقیق و توسعه در حیدرآباد راه‌اندازی می‌کند. هند بزرگ‌ترین صادرکننده برنج در جهان است که 40 درصد از تجارت برنج را به خود اختصاص داده است. در طول سال‌های گذشته، شرکت اسرائیلی ایواجین[5] با شرکت هندی راسی سیدس[6] همکاری کرد تا کیفیت و بازدهی برنج هندی را بهبود بخشد. پروفیت اگرو[7]، شرکت پیشرو در صنعت سازه و سیستم‌های کشاورزی اسرائیل نیز در سال 2019 اولین سیستم رافت هیدروپونیک هندی را در بنگالورو [8] راه‌اندازی کرد و موجب توسعه بیشتر هند به سمت کشاورزی صنعتی شد.

فرجام سخن

وقوع بحران‌های عالمگیری همچون «جنگ اوکراین» و به دنبال آن افزایش «قیمت سوخت» و «مواد غذایی» سبب می‌شود تا کشورها در دکترین امنیت ملی خود تجدید نظر کرده و توجه بیشتری به مقولات پایه مانند «امنیت بهداشتی» یا «امنیت انسانی» نشان دهند. در برابر چنین تهدیداتی کشورهایی همچون هند، با وجود انکه از پتانسیل‌های چشمگیر انسانی و طبیعی برخورداند اما در دوران پاندمی‌های خطرناک مانند ویروس کووید-19 یا قحطی به شدت آسیب پذیر بوده و متحمل هزنیه‌های سنگین اقتصادی و انسانی می‌شوند. در سوی مقابل کشورهای امارات و اسرائیل با وجود وسعت کوچک و جمعیت کم اما از موقعیت ژئوپلیتیکی ممتازی برخوردارند و برهمین اساس قصد دارند تا در نظم آینده جهان تبدیل به کریدور ارتباطی میان شرق و غرب جهان شوند. علاوه بر این تل‌آویو به دلیل بهره‌مندی از تکنولوژی‌های پیشرفته در حوزه کشاورزی قصد دارد تا با صادرات آن ضمن وابسته کردن «امنیت غذایی» کشورها به خود، تبدیل به بازیگری تاثیر گذار در این حوزه شود. همچنین ایالات متحده آمریکا برای مقابله با نفوذ روز افزون چین در آسیا و بازتعریف نقش ژئوپلیتیکی خود در منطقه غرب آسیا تبدیل به شریک اصلی کریدور سه‌جانبه میان دهلی‌نو-ابوظبی-تل‌آویو شده است. فهم منافع و نقش هر یک ازکشورهای در طرح « I2U2» میزان اهمیت «امنیت غذایی» در آینده نظم جهانی را نشان می‌دهد.

🔺 کلیه حقوق برای اندیشکده جریان محفوظ است...

🔻 بازنشر با ذکر منبع اندیشکده جریان بلامانع است...

[1] Michaël Tanchum

[2] DP World

[3] Sharaf Group

[4] Lulu Group

[5] Evogene

[6] Rasi Seeds

[7] ProFit Agro Ltd

[8] Bengaluru