ایران در دهه گذشته در محیط امنیتی خاورمیانه با چالشهای امنیتی متعددی مواجه بوده و بنابراین سعی داشته تا با همکاری‌های امنیتی، تسلیحاتی و تلاش در زمینه تولید سلاح‌های سبک و سنگین معضلات امنیتی خود در منطقه را به حداقل برساند. عربستان سعودی از کشورهای مورد منازعه با ایران در جریان جنگ داخلی یمن به حساب می‌آید که درگیری‌های موشکی و هوایی فراوان میان آنها رخ داده است. از سوی دیگر چین نیز در سال‌های گذشته صادرات اسلحه خود به خاورمیانه و کشورهای در حال تعارض از جمله ایران و عربستان را افزایش داده ؛ ضمن اینکه چین در زمره کشورهایی قرار دارد که در توسعه فناوری موشکی ایران نقش داشته است. در یادداشت پیش‌رو ابتدا وضعیت توانمندی موشکی ایران را از نظر خواهیم گذراند، سپس نقش چین در توانایی موشکی و زرداخانهای عربستان را بررسی خواهیم کرد و در نهایت به این پرسش پاسخ خواهیم داد که همکاری موشکی و تسلیحاتی چین و عربستان سعودی چه تاثیری بر امنیت و قدرت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران گذاشته است؟
توان موشکی ایران؛ قدرتی تا قلب بالکان
زرادخانه موشکی ایران بزرگترین و متنوع ترین زرادخانه در خاورمیانه است. در سال 2022، ژنرال «کنت مک کنزی»، فرمانده نیروهای سنتکام ایالات متحده، اعلام کرد ایران «بیش از 3000» موشک بالستیک در اختیار دارد. این شامل نیروی رو به رشد موشک‌های کروز حمله به اهداف زمینی (موشک های زمین به زمین ) کشور نمی شود.
ایران در دهه گذشته پیشرفت‌های قابل توجهی در دقت موشک‌های خود داشته که آنها را به یک تهدید متعارف قوی‌تر تبدیل می‌کند. تمرکز بر دقت با محدودیت برد موشکی خود تحمیلی 2000 کیلومتر همراه بوده است که برای اولین بار در سال 2015 به طور عمومی تایید شد. با این حال، ایران می تواند هر زمان که بخواهد از این محدودیت صرف نظر کند و در واقع در حال توسعه یک سیستم به آن- خرمشهر – است که در صورت استقرار، ظاهراً آن محدودیت باطل را می کند. [1]
سرانجام، علیرغم اتکای اولیه به موشک‌های با سوخت مایع، ایران از آن زمان تاکید بیشتری بر توسعه موشک‌های سوخت جامد داشته و این روند احتمالا ادامه خواهد داشت. نیروی موشکی ایران که تحت کنترل نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران قرار دارد، در کنار جنگ های غیرمتعارف و تداوم طرح فضای سایبری، بخش مهمی از طرح قدرت منطقه ای تهران است.
«کریستین ساندرز»، تحلیلگر ارشد اطلاعات دفاعی آژانس اطلاعات دفاعی ایران در بیانیه‌ای تأکید کرد: «ایران از رویکرد ترکیبی برای جنگ با استفاده از عناصر متعارف و غیرمتعارف استفاده می‌کند. از طرف متعارف، استراتژی نظامی ایران اساساً بر بازدارندگی و توانایی مقابله به مثل علیه یک مهاجم استوار است. ایران همچنین از عملیات‌های جنگی غیرمتعارف و شبکه‌ای از شرکا و نیروهای نیابتی شبه‌نظامی استفاده می‌کند تا به این ترتیب، تهران قادر به پیشبرد منافع خود در منطقه باشد و همچنین از عمق استراتژیک مطمئنی نیز برخوردار گردد.» موشک‌ها به ایران این توانایی را می‌دهند که تقریباً به هر نقطه از منطقه و حتی جنوب شرق اروپا حمله کند و به عنوان «یک بازدارنده استراتژیک حیاتی و یک ابزار کلیدی برای پیش‌بینی قدرت ایران» عمل کند. رقابت بین تهران و ریاض بدون شک منجر به تاکید ویژه بر توانایی های عربستان در مذاکرات احتمالی خواهد شد، اما ایران احتمالاً اصرار دارد که توانایی های اسرائیل و حتی ترکیه به عنوان بخشی از هر بسته منطقه ای در نظر گرفته شود. با نگاهی به کل منطقه، ایران از نظر تنوع بسیار زیاد سامانه‌های موشکی کوتاه‌برد، میان‌برد در موجودی کلی خود و گسترش موشک‌ها به بازیگران غیردولتی، مانند حوثی‌ها و حزب الله همچنان برجسته است.[2]
-نقش چین در توان موشکی و زرادخانهای عربستان
در 4 اوت 2020، وال استریت ژورنال (WSJ) گزارش داد که مقامات غربی نسبت به همکاری هسته ای بین چین و عربستان سعودی در ساخت تاسیساتی برای استخراج کیک زرد اورانیوم از سنگ معدن اورانیوم، که تغییر قابل توجهی در برنامه هسته ای غیرنظامی ریاض به وجود آورده، نگران شده اند. بر اساس این گزارش، این تاسیسات با کمک دو شرکت چینی در یک مکان صحرایی دورافتاده در نزدیکی شهر العلا در شمال غربی عربستان، تقریباً در میانه راه مدینه و تبوک، در دورترین فاصله از ایران ساخته می‌شود. کیک زرد، شکل نیمه فرآوری شده اورانیوم، خود عنصری حیاتی برای رآکتورهای انرژی هسته ای و سلاح های هسته ای است. اگرچه وزارت انرژی عربستان سعودی ساخت تاسیسات غنی سازی اورانیوم کیک زرد را رد کرده، اما این پادشاهی به صراحت اعلام کرده که قصد دارد در تمام جنبه های چرخه سوخت هسته ای مهارت پیدا کند. در سال‌های اخیر، عربستان سعودی و چین علناً چندین پروژه هسته‌ای مشترک را درون عربستان در دستور کار قرار داده اند. بر اساس گزارش سی ان ان به استناد گزارش سازمان های اطلاعاتی آمریکا و تصاویر ماهواره ای، عربستان سعودی در حال توسعه برنامه موشکی سوخت جامد خود با کمک چین در منطقه الدوادمی است. آثار ریخته‌گری موتورهای موشک و بقایای سوخت جامد در تصاویر ماهواره‌ای قابل مشاهده است. [3]
همکاری چین و عربستان در توسعه برنامه موشکی بالستیک که می تواند تأثیرات عظیمی بر موازنه قوا در خاورمیانه داشته باشد، مشکوک است. همانطور که ادعا می شود چین در عین حال که در حال توسعه روابط با همه کشورهای خاورمیانه است، وارد درگیری ها و رقابت های ژئوپلیتیک منطقه ای نشده و طرف هیچ بازیگر منطقه ای را نگرفته است.
در بخشی از این همکاری، کمک چین در تولید و فروش موشک‌های بالستیک و فناوری هواپیمای بدون سرنشین به عربستان وجود دارد. به زعم تحلیلگران وسیاستمداران، گسترش و ارتقای توان موشکی عربستان سعودی توسط چین، ناشی از تجارب منفی این کشور در جنگ برابر ایران در یمن است. مخالفت آمریکا با فروش موشک‌های بالستیک به عربستان ، خروج پیشرفته‌ترین سامانه دفاع موشکی و باتری‌های پاتریوت از عربستان سعودی و انتقال آن به شرق آسیا، باعث شد پادشاهی سعودی در این استراتژی مصمم تر شود.
ریاض اولین بار در سال 2007 موشک های DF-21 را از چین خریداری کرد که این موشک در سال 2014 رونمایی شد. همکاری چین با عربستان سعودی در تولید موشک های بالستیک نشان دهنده رویکرد نظامی نرم چین به خاورمیانه است. چین با امتناع از تشدید تنش ها با قدرت های نظامی مسلط در خاورمیانه مانند ایالات متحده که در این منطقه حدود 50000 پرسنل دارد و بریتانیا و فرانسه، با خودداری از تشدید تنش ها در خاورمیانه و پادشاهی های خلیج فارس تلاش کرده تا یک حضور نظامی نرم در خاورمیانه و پادشاهی های خلیج فارس ایجاد کند. همکاری عربستان سعودی با چین در تولید موشک های بالستیک صرفاً انتقال تخصص نیست. [4]
پیامدهای همکاری موشکی چین با عربستان سعودی برای ایران
همکاری چین و عربستان سعودی در زمینه تسلیحات به ویژه موشک‌های بالستیک به نوعی موجب موازنهسازی در رقابت موشکی و تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در خاورمیانه شده است. در درازمدت تلاش چین برای موازنهسازی میان توان موشکی و هسته ای ایران و عربستان، مخاطراتی برای جمهوری اسلامی ایران در پی خواهد داشت و ممکن است مسائل جدیتر امنیتی را در منطقه برای مرزهای ملی کشور ایجاد کند. عربستان سعودی پس از تجارب منفی خود در جنگ با یمن، به همکاری‌های نظامی و فناورانه خود در حوزه موشک‌های بالستیک با چین روی آورد که نشانگر اهمیت نیروی هوایی قدرتمند برای عربستان در مقابله با ایران است. تلاش عربستان بازنمایاننده نوعی بازدارندگی در زمینه نظامی به ویژه در بخش هوایی (در رویارویی با ایران) است که باید از طرف ارگانهای نظامی ، اطلاعاتی و امنیتی مورد توجه ویژه قرار بگیرد. ضمن اینکه نباید نسبت به همکاری‌های نظامی چین با کشورهای خاورمیانه که تنازع و تنش سیاسی و نظامی با ایران دارند (از جمله عربستان) بی تفاوت بود ؛ چرا که در دراز مدت توان دفاعی و بازدارندگی ایران را تهدید خواهد کرد. بنابراین باید در حوزه دیپلماسی نظامی و امینتی خود با چین، مقامات و مسئولین ایرانی این دست از همکاری‌های پکن و ریاض را مورد توجه و سوال قرار بدهند.عربستان سعودی پس از تیرگی روابط با ایالات متحده، به ویژه در دوره بایدن همکاری خود در حوزه نظامی با چین را افزایش داد. موازنهسازی چین در منطقه نباید در درازمدت به تهدیدات امنیتی بالقوه و بالفعل برای جمهوری اسلامی ایران بینجامد؛ به ویژه اینکه درباره مسئله احیای برجام نیز شاهد برخوردهای چندگانه چین نسبت به جمهوری اسلامی ایران بودهایم. در تنگنا قرار گرفتن ایران در منطقه – ناشی از اوضاع تحریمها و به بنبست رسیدن مذاکرات احیای برجام- در کنار افزایش همکاری چین با همسایگان و حتی رقبا ، آسیبها و چالشهای نظامی و امنیتی فراوانی به ویژه در بخش توانایی بازدارندگی موشکی ایران در پی خواهد داشت.
[1] Iranwatch (2022) Table of Iran's Missile Arsenal. https://www.iranwatch.org/our-publications/weapon-program-background-report/table-irans-missile-arsenal
[2] Lye, Harry (2019) Iran has “largest and most diverse” Middle East missile arsenal: US DIA. Airforce Technology. https://www.airforce-technology.com/analysis/iran-military-power/
2 Chaziza, Mordechai (2020) Saudi Arabia's Nuclear Program and China. https://www.mei.edu/publications/saudi-arabias-nuclear-program-and-china
[4] Bagheri, Amin (2022) China-Saudi Arabia missile cooperation. Middle east political and economic institute. https://mepei.com/china-saudi-arabia-missile-cooperation/
