ایران و جمهوری آذربایجان با عبور از دوره‌ای که هر عنوانی غیر از عادی و دوستانه می‌شود روی آن گذاشت، شاهد دیدار روسای جمهور دو کشور در کنار مرزهای مشترک برای افتتاح دو سد مهم و مشترک «قیز قلعه‌سی» و «خداآفرین» بودند. اتفاق تلخ سقوط بالگرد حامل رئیس جمهور ایران و همراهانش این افتتاح را تحت الشعاع قرار داد اما به هر روی اتفاق مهمی در مناسبات ایران با کشورهای قفقاز جنوبی به حساب می‌آید.
در ماه‌ها و هفته‌های گذشته بارها این مراسم به تعویق افتاده بود تا با رفع برخی موانع و کدورت‌ها و پدیدارشدن نشانه‌هایی از بهبود مناسبات، این دیدار انجام شد. نکته مهم این است که عملیات اجرایی آغاز ساخت پروژه و مراحل مطالعاتی آن در مقطعی آغاز شد که این منطقه در تصرف دولت خودخوانده قره باغ بود، اما جمهوری اسلامی ایران با اعتقاد مبنایی به تعلق این سرزمین ها به جمهوری آذربایجان، قرارداد احداث را با دولت آذربایجان امضا کرد که نشان از صداقت ایران در قبال این همسایه شمال غربی دارد.
جنگ ۲۰۲۰ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان که منجر به آزادسازی اراضی ۳۰ سال در اشغال مانده آذربایجان شد به بازتعریف معماری امنیتی قفقاز جنوبی انجامید و پیامدهای مهمی در پی داشت.
به موجب یکی از بندهای قرارداد آتش‌بس که با وساطت پوتین میان الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان سران ج.آذربایجان و ارمنستان به امضا رسید دو کشور متعهد شدند که دو کریدور برای ارتباط بین ارامنه قره‌باغ با ارمنستان و ارتباط بین جمهوری خودمختار نخجوان با غرب آذربایجان با نظارت سربازان حافظ صلح روسی در اختیار یکدیگر قرار دهند. سران جمهوری آذربایجان از واژه کریدور تلقی اعطای خاک داشتند و در گفت‌و‌گوهای خود مدام بر آن تاکید می‌کردند.
از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد اجازه قطع مرزهای خود با ارمنستان را نخواهد داد. پافشاری ایران بر این موضوع یکی از عوامل اصلی اختلاف بین ایران و آذربايجان در ۴ سال اخیر بود که عوامل متعددی چون تعرض فرد مسلح به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران بر حجم آن افزود. تعطیلی مراکز موسسات ایرانی در باکو و دیگر شهرهای جمهوری آذربایجان، دستگیری متدینان در آذربایجان به بهانه واهی جاسوسی برای ایران، تعطیلی سفارت آذربایجان در تهران، لغو ویزای فرودگاهی برای اتباع ایران، رفت و آمد مقامات رژیم صهیونیستی به باکو و... رفتارهایی از دولت آذربایجان بودند که از آن قدرناشناسی نسبت به خدمات گسترده ایران به این کشور در سال‌های اول استقلال از شوروی و جنگ اول قره‌باغ و همچنین مخالف حسن همجواری برداشت می‌شد.
در جنگ اخیر و با چراغ سبز روسیه، جمهوری آذربایجان توانست در یک عملیات برق‌آسا حاکمیت خود بر شهرهایی که ارامنه در آن سکونت داشتند و دولت خودخوانده قره‌باغ بر آن حکومت می‌کرد را پس بگیرد و به این ترتیب دالان لاچین که در قبال دالان موسوم به زنگه‌زور در توافقنامه صلح پیش‌بینی شده بود بلااثر شد و همین نکته باعث بلاموضوع شدن تعهد کریدوری ارمنستان گردید.
پس از این اتفاق بود که جمهوری آذربایجان با عبور از ایده دالان زنگه‌زور، به ایده کریدور ارس رسید که طی آن جاده‌ای ترانزیتی با فاصله ۵ کیلومتر از مرزهای ایران و آذربایجان در خاک ایران با سرمایه‌گذاری مشترک، آغبند در اراضی تازه آزادشده و درحال بازسازی این کشور را به نخجوان ارتباط می‌دهد و با تکمیل آن یکی از مهم‌ترین شاهراه‌های شرق به غرب تکمیل می‌شود.
این ایده با استقبال جمهوری اسلامی ایران مواجه شد و پس از امضای قرارداد احداث آن بین وزرای راه ایران و آذربایجان ساخت آن آغاز شده است. در روز تلخ سقوط بالگرد رئیس‌جمهور ایران، وی از مراحل انجام این پروژه بازدید کرده بود.
دیدار روسای جمهور دو کشور، اعلام بازگشایی قریب‌الوقوع سفارت جمهوری آذربایجان در تهران در مکان جدید که توسط دولت ایران در اختیار این کشور قرار گرفته است، کم‌شدن حملات رسانه‌ای به ایران در رسانه‌های آذربایجانی و بازگشت پیشوند «کشور دوست و همسایه» در اخبار و کانال‌های تلویزیونی، همه نشانه‌هایی هستند که روابط دو کشور درحال بازگشت به حالت عادی است. طبیعی است که انتخابات زودهنگام در ایران تاثیرات مهمی می‌تواند بر آینده روابط دو کشور داشته باشد.
ضرب‌المثلی وجود دارد که می‌گوید انتخاب همسر دست خود آدم است اما انتخاب همسایه، نه! طبیعتا روابط همسایگی و منافع مشترک، افزایش تنش بین دو کشور همسایه را تا حدی می‌تواند تحمل کند و دو کشور همسایه ناگزیر از بازگشت به حسن همجواری برای تأمین منافع مشترک هستند.
